İyi İş – Beau Travail (1999)
Yönetmen: Claire Denis
Yıldızlar: Denis Lavant, Michel Subor, Grégoire Colin
Ödüller: César Ödülleri - En İyi Sinematografi; Berlin F.F. - Özel Mansiyon; Ulusal Film Eleştirmenleri Topluluğu ABD - En İyi Sinematografi
“Belki özgürlük pişmanlıkla başlıyor.”
Bence:
İyi İş, Hermann Melville’in Billy Bud (YKY Yayınları) isimli novellasından yola çıkılarak senaryolaştırılmış; kitabın ruhundan ve hikayesinden bazı bölümleri yapı taşı olarak kullansa da filmin kitapla ilişkisinin gevşek olduğunu belirtmek gerek. Yönetmen Claire Denis, kitabın edebiyat araçlarıyla kalınlaşan kaslarını kullanmak yerine sinemanın kendine has araçlarına dönüp kitapla arasına belli bir mesafe koymuş ve ortaya gücünü sinemadan alan dil -ve kavramlara- bel bağlamak yerine imgelere dayanan gizemlerle sarılı özgün bir film çıkmış.
“Sırf idealler uğruna savaşılmaz, hem idealler sürekli değişiyor.”
Denis; Doğu Afrika’da Cibuti’deki bir Fransız Lejyonunda geçen filminde, tüm hayatı askerlik- hatta uzak memleketlerde lejyonerlik olan Çavuş Galoup’u merkeze alarak zaman zaman onun perspektifini kullanan zaman zaman dışarı çıkıp Galoup’a dönüp bakan, zaman zaman büyük meseleler üzerine tartışmayı öne çıkartan bir anlatımla hikayeyi işliyor. Galoup’un, hayran olduğu birlik komutanı Forestier ve Forestier’in ilgisini kıskandığı genç er Sentain ile ilişkisi, askerlik ve lejyonun çok kültürlü iç dinamikleri, lejyonun batılı askerleriyle Afrikalı yerel halk arasındaki iletişim ve her seviyede Foucault-vari iktidar ilişkileri hikayeyi yürüten motorun parçalarını oluşturuyorlar. Ancak, Denis’in paylaşmak, tartışmak ve duyumsatmak istedikleri ve bu etkileşimin şekli; filmin senaryosunun kapasitesinin de dirayetinin de ötesinde...
“Zina ve akan kan olmasaydı buraya niye gelirdik”
Senaryo üzerinden akan, edebi ve doğrudan anlatımın sesi kısık ve bu sessizlik sinematik anlatıma geniş bir alan açılmış. Büyük anlatısında faşizm, kolonyalizm ve militarizm eleştirisi var. Bunun yanında hikayenin öznelleştiğinde toplumda kanonik biçimde övülen “(bir şeye) adanmış yaşamların”, askerlik gibi bireyselliği dışlayan öznenin dallarını budayan yaşam kalıplarının, tek yönlü hayatların biriktirdiği menfi enerjinin, odaklanmışlığın büyüttüğü takıntıların Galoup üzerinden bireye ve çevresine etkilerini daha ziyade imgesel ve şiirsel bir zeminde tartışıyor. Yine sinemaya özgün anlatımın baskın olduğu iletim kanalıyla izleyiciye ulaşıyor. İmgesel-şiirsel argümantasyonu, sadece kelimelere sırtını dayamadan kurduğu felsefi çatısı ve fikir üretimi öyle kuvvetli ki Wittgenstein’ın İyi İş’i izleyip, üzerine konuşmasını dinlemek isterdim.
Moral ve sosyal değerler sorgulamasının yanında örtük homo-erotizm ve buna eşlik eden gerilimler ve kıskançlık- bunların imgeleştirilmesi; coğrafyanın sunduğu kuru ve görkemli arka plan; Doğu Afrika kültürünün sunduğu araçlar ve kültürün kendine has iletişim biçimleri; militarizmin mekanik sertliği beraberce filmi yürütürken bir yandan da İyi İş’in akılda kalıcı idiyosinkratik estetiğini inşa etmişler. Bir araç olarak kullandığı sessizlik Denis’in içinde dolaşabileceği duygusal katmanlar oluşturabilmesine olanak vermiş.
Sinematik anlatım geleneksel yaklaşımlar ve göstergebilimsel bildik semboller filmin içinde gömülü gizemlerin çözümüne kapı aralıyor, aşinalıklar yol boyu gizemlerin çözümünde yol tabelası görevi görüyorlar. Bunun için imgesel anlatımının peşine takılıp akışı yine imgesel olarak işleyip anlamlandırmak gerekli. Mesela: Denis; Galoup’un dönüşümünü izleyiciye aktarmak için zaman zaman Galoup’un aynadaki görüntülerini kullanıyor; bunlar kendi zihnindeki o anki ideal halini (ben idealini) gösteriyor. Bu idealin dönüşümünü ve ideal ile cari durumu arasındaki farkı anlatımında araç olarak kullanıyor.
“Hepimizin derinlerinde bir pislik yatar. Tabii bu benim teorim”
Hızla kültleşen İyi İş’in son sahnesi için kullanılan “Diyonisosçu boşalma” tanımına katılmamak elde değil… Denis yine beklenmedik bir kanalı kullanan harika bir son hazırlamış. Bu özgün ve yine dile getirmekten çok duyumsatmayı amaçlayan vurucu sonu sinemadaki izleyicilerin bırakıp, tamamının film bitti diye düşünerek salonu boşaltması ve İyi İş’i yalnız bitirmem fena halde ironik. Denis Lavant’ın Çavuş Gloup rolündeki oyunculuğunu ve Agnés Godard’ın görüntü yönetmenliğini övmeden, bunların adları geçmeden yazı bitsin istemedim. 01saat31dakika. İstanbul Modern Sineması “Yakın Temas” Programı
Puan:
Puanlama, 10 üzerinden yapılmıştır ve tamamen kişisel tercihlere dayanmaktadır. Notun belirlenmesi için kullanılan kriterler tamamen keyfi bir biçimde oluşturulmuş ve bu kriterlerin ağırlıklandırılmasında da benzer bir metodoloji kullanılmıştır. Notlar nümerik değil, kategoriktir.
Siz ne Düşünüyorsunuz? Filmle ilgili tartışma sayfasına ulaşmak için tıklayınız.
Çok seslilik her zaman daha iyi!
