Yangın Yeri – O Que Arde – Fire Will Come (2019)

Yönetmen:   Oliver Laxe

Oyuncular:  Amador Arias, Benedicta Sánchez, Inazio Abrao

Ödüller: Cannes F.F. - Belirli Bir Bakış Jüri Ödülü, Gaudi Ödülleri - En İyi Avrupa Filmi, Mestre Mateo Ödülleri - En İyi Film/Yönetmen/Kurgu/Sinematografi

Bence: Yönetmeni Oliver Laxe’ye Cannes’dan bir kez daha ödül – bu defa Belirli Bir Bakış Jüri Ödülü- kazandıran Yangın Yeri, yönetmenin üçüncü filmi. Mimozalar (2016) ve Hepiniz Kaptansınız (2010) için Fas’a uzanırken bu defa Laxe karşı kıyıya, İspanya’ya geçiyor. Filmler pek çok kısıtlarının yanında bir de zaman kısıtıyla kurulduğundan anlatı ögeleri hayattakinden çoğunlukla daha sıkışık nizam yerleştiriyorlar ve bir nedensellik zinciri içerisinde çoğu işlevsel – mesela; görünen silahlar çoğunlukla patlıyor, her karakter çoğunlukla anlatıya bir katkı sağlıyor vs. Avrupa sanat sineması ile Hollywood karakteristiği nedensellik zincirlerini kırılmış, her ögeye film içinde esnemez görevler verme kuralı ortadan kalkmıştı. Yangın Yeri, uzun zamandır sinemanın kullanımındaki bu esneklikleri izleyiciyi hayat akışındakini taklit eden bol bilinmezlikle, şüphelerle baş başa bırakmak için kullanıyor. İzleyicinin gündelik hayatında mütemadiyen başvurduğu, belirsizlik ne kadar fazla olursa olursun dayanaklı/dayanaksız varsayım yapma kasını tahrik ediyor, bu pratiğini harekete geçiriyor. İzleyiciyi, alışık olduğu gibi kendi ağır varsayımları altında yargı saçmaya zorluyor. Yangın Yeri, bunu izleyiciyi zaman zaman yabancılaştırarak istikrarla sürdürüyor ve bu döngüde izleyicinin bu süreci tanıyıp bir noktada sinema salonu dışında da bilinmezlik için oluşturduğu yargıların sahihliğini sorgulamasını umuyor.

Yangın Yeri, bilinmezlik bulutu ve onu dağıtmak için üretilen karşı hamle olarak varsayımlar deryası içinde -filmde ve hayatta- bireyin kurduğu hakikatin adım adım gerçeklikten nasıl uzaklaştığını tartışıyor. Tabii kendine model olarak bilinmezlikler karşısında varsayım yapan sıradan insanı alıyor. Yaşayabilmek, akışta kalabilmek için düşüncenin altına serdiğimiz dokununca ele katı gelen zeminin ne kadar ince ve kırılgan olduğunu sezdirmeye çalışıyor. Burada bireyden kasıt filmdeki karakterler değil, izleyicinin kendisi… Bu nedenle Yangın Yeri’nin filmevreninin izleyiciyle iletişmek için kurduğu kanalın göreli dolaysızlığından bahsedilebilir.

Filmin merkezinde orman kundaklamaktan hüküm giyip iki yıl hapsin ardından İspanya Galiçya’sı kırsalındaki ana evine dönen kırklarındaki suskun Amador’un bir süre inzivaya, bir durmaya dönüşü var. Laxe, filmini büyüten ve onu bir ödül canavarına dönüştüren bir dayanışma oluşturmayı başarmış: Bir tarafta; güneş kadar yağmurla da ilişkide olan Galiçya’nın sisleri ve ardını göstermez ormanlarla kaplı tepeleri, Amador’un sessizliği ve ifadesizliği, anne Benedicta’nın yaşadığı köy ahalisinin söyledikleri ile akıllarından geçenler hakkında kırıntılar veren eylemleri arasındaki gerilim gibi belirsizliği ve tekinsizliği büyüten anlatı tercihleri var. Diğer tarafta; Laxe’nin filmini hep anda tutma tercihi ve olmuşlardan ya da olacaklardan hiçbir bilgiyi filmin şu an’ına taşımamasının yarattığı belirsizlikler ve tekinsizlik yaratan bir hikaye anlatımı ve bunları destekleyen biçimsel tercihler var.  Film bu birkaç musluktan dolan, biriken bu gerilimlerden besleniyor ve film aktıkça birikenlerle büyüyor. Zaman zaman belgesel estetiğinden beslenen sinematografisi bu belirsizliğe bir resmi – beni ciddiye alın diyen- hava kazandırırken, 35mm film ve görüntüye eklenen grain filme yaş katarak belirsizliğin ciddiyetsizliğe uzanmasını engellemek için tasmayı kısa tutmuş. Tüm karakterlerin gerçek hayattaki isimlerini kullanması da filmin gerçeklikle ilişki kurma çabasının ürünü.

Filmin bir varlık nedeni de hayattaki dinamiklerin, modernizmin bir kendi kendisini gerçekleştiren kehanet gibi dayatmaya uğraştığı ve rasyonelizmin peşinden koştuğu belirsizliklerin bir oranda bertaraf edilebildiği, akıl yoluyla oluşturulup çözülecek eşitlikler ve denkliklerden müteşekkil olmadığını tartışmak. Hemen her kararın; önü, ardı, altı, üstü bilinmezlikler, belirsizlikler ve şüphe ile sarılı... Karar alınırken kendini önde sanıp kibre dalan bilinç ile zifiri karanlıktan uzanıp kuklaların iplerini elinde tutan bilinçdışının kavgası bir yana; Yangın Yeri, hayatın karmaşıklığını azaltmak için akışta üzerine düşünülmeden yapıştırılan yaftaları, dağıtılan yargıları göze sokuyor. İzleyicinin ya yargılarına saldırıyor ya bastığı yerleri bataklığa dönüştürüyor; izleyicinin film boyu emin olduğu tek şey bir film izlediği olacak şekilde onu sürekli şüpheler içinde bırakıyor.

Filmin İngilizce adının doğrudan çevirisi Ateş Gelecek (Fire Will Come); suçlanacak biri gerektiğinde en iyi, en naif insanların bile ön yargılarının deneneceği üzerinden yaklaşan sınanmanın ateşi bu gelen ateş. Burada sınanacak bireysel sakat yargılardan öte bir toplumsallık barındırıyor. Bu defa belirsizlik anında toplumsal tepki üzerine filmin söyleyeceklerini dinliyoruz.

Filmin yapı malzemesinde tekinsiz atmosferler içerisindeki belirsizlikler üzerinden varılan yargıların çürümesi olduğundan bahsetmiştim. Mesela, okaliptüs ağaçları deviren -adeta yiyen- iş makineleri ilk bakışta doğa karşıtı dururken bir süre sonra film, makinelerin yangınların yayılımını engellemek için ormanlara yapılan yangın yollarını yaptıkları şüphesini doğuruyor. Yangını söndürmek için yangın çıkartan itfaiyeciler de üzerinde durdukları zemine aşırı bağımlı köy ahalisi de bu örüntünün parçaları… Filmin diyalektik bir tavrı da var; yapıcı ve yıkıcı güçlerin aynı öncülün kendi içinde zıtlaşmasından doğduğunun kokusu var filmde. Cennet-cehennem, ışık-karanlık, doğa-insan, varlık-yokluk, ölüm-yaşam ve her türlü şüphe üzerinden pek çok gerilim İspanya kırsalının sakin gündeliğinin ağırlığıyla hemen çatışmayıp birikebilmişler.

Anne Bendicta’nın (Türkçesiyle Kutsanmış) filmin çatışmaları içinde bir bağlayıcı ve özel bir rolü var. Bir ayağı doğadayken bir ayağı insan olmakta; Benedicta’nın yatağına yatışı bile toprak altına girmeye benziyor, yağmurdan bir ağaca sığındığında onu doğadan ayırmak mümkün değil, kavrulmuş toprak üzerinde yürürken de yeşillikler arasında dolaşırken de oranın özüne ait bir parçası…. Oğlu Amador (Tükçesiyle Sevgili) ile ilişkisinde hem bir uyum hem bir karşıtlık var. Benedicta ne kadar aitse Amador o kadar yabancı. Benedicta ne kadar açıksa, Amador o kadar belirsiz… Yapıcılık-yıkıcılık eksenine bu ikisini oturtmaya çalışınca resim bir anda opaklaşıyor. İkisinin hayvanlarla ilişkisi de aralarındaki ayrımı vurgulayacak şekilde kurgulanmış. Amador döndüğünde ilk karşılaşmalarında Amador’un kafası bir kazığın üstüne yerleşmişken Bendicta ise bereketin orta yerine kondurulmuş.

Puan:

Bonus:

Laxe’ın Yangın Yeri (2019), Paul Dano’nun Yangın Yeri (2018) ile karışmasın diye Dano’nunki ile ilgili yazıma bir bağlantıyı buraya bırakıyorum. Postere tıklayabilirsiniz.

Siz ne Düşünüyorsunuz? Filmle ilgili tartışma sayfasına ulaşmak için tıklayınız. 

Çok seslilik her zaman daha iyi