Edebiyatta Hayvanlar

Kant için bir fakire acıdığımızdan yardım etmemiz veya bir yaralının yarasını iyi biri olduğumuzu düşündüğümüz için sarmamız ahlaklı eylemler değildir. Kant’a göre eylemlerimizi bize hissettirdiklerinden ve olası getirilerinden soyutlayarak ve ancak “ödevlerimiz” olarak gördüğümüz için yaptığımızda ahlaklı bir iş yapmış oluruz. Ne yaptığımız kadar neden yaptığımız da önemlidir. Aynı dönemlerde yaşayan faydacı Jeremy Bentham ise Kant’ın aksine eylemleri değerlendirirken sonuçlarına bakmak gerektiğini düşünür. Eylemlerin yarattığı net mutluluk hesabına dayanan “Mutluluk kalkülüsü” yöntemini kullanır. Bentham, dönemine göre bir radikaldir; Lordlar Kamarası’nın temel yasası yapıcı olduğu hiyerarşik İngiliz toplumunda “herkes bir sayılır, kimse birden fazla değildir” der. Toplam mutluluk hesabında Yokshire Dükü ile sıradan işçi aynı değerdedir –  ve hayvanlar da acı çekme kapasitesine sahip oldukları için hesaba dahil edilmelidir. Bentham hayvan haklarının temelini attıysa günümüzde bu bayrağı  türcülük karşıtlığı ile tanınan Peter Singer taşımaktadır.

Türcülüğün, ırkçılık ve cinsiyetçilik ile yan yana kullanımı göreli olarak yeni ve tartışmalı bir durum.  Ancak hayvanların sanat eserlerinde ya oldukları gibi – Kantcası: bizim onları algıladığımız gibi- ya da çeşitli seviyelerde insan özellikleri atfedilmiş halleriyle (antromorfist bir tavırla) kendilerine yer bulmaları; eserlerin parçaları haline gelmeleri çok eskilere dayanıyor. Edebiyatta da yaratıcılarının üretim seçeneklerini ve takım çantalarını genişletip zihinden zihne kurulacak kanalların inşasına yardımcı oldular. Zaman zaman bizim onları insanlaştırmamız gibi onlar da insanları hayvanlaştırıp edebiyat alemi canavarlarının ortaya çıkmasına ilham oldular. Sembolizm ve gerçeküstücülük gibi akımlarda belirleyici ögeler oldular, var olmayan dünyaların kurulmasına, sadece içinde yaşadığımız dünya ile sınırlı kalmamamıza yardımcı oldular. Biz de bu ayki Kararsız Okur’u edebiyata ve kültüre sızmış bazı hayvanları topladık.

Kaynak: sabitfikir Şubat 2019, Kararsız Okur-idefix