Kıyıdan Çağlayan Okyanus: Rus Edebiyatı
Modernite, Almanya’ya - aynı buralara olduğu gibi - Batı’dan geldi ve yerleşmesi de hiç kolay olmadı, uzun zaman aldı (bknz. Alman Romantikleri). Hudut boyunda doğan Stuttgartlı Hegel, geleneksel Alman diyarı ile hızla modernleşen Fransa arasındaki farkı gördü; bu iki dünyayı ve aralarındaki gerilimi kıyıdan izleyerek büyüdü. Ondan önce de Königsbergli (bugünün Rus Kaliningrad’ı) Kant da yine farklı dünyalara dokunabilen bir kıyıdaydı. Praglı Kafka, Cezayir doğumlu Camus ve Derrida gibi örneklerle zamanın ruhunun atının koşturduğu alanla, bunun dışarısındaki “öteki“ arasındaki sınır boylarında olmanın zihni olarak verimli üretim alanları çoğaltılabilir. Bugünden bir misal vermek gerekirse; Slavoj Zizek’in Orta Avrupa ile Balkanlar arasındaki coğrafi sınırı çizen Sava nehrinin içinden geçtiği Lübliyanalı olduğunu hatırlatalım.
Kıyıda/hudutta olma halinin ve uzatılmış bir biçimde Rus toplumunda ve Rus kurumları ile toplumu arası ilişkilerde süregitmesinin; Rus edebiyatını böylesi büyük bir sanatsal üretim odağı haline getiren etmenlerin başında geldiğini düşünüyorum. Bu kıyıdalığın getirdiği diken üstündelik, sanatsal üretime doğru bir meyil oluşturmuş. Yazarların kullanabileceği enerji kaynakları, gerilimler yaratmış. Brodsky, Rusya’nın ileri bir toplumun tüm komplekslerinin yanında küçük ülkelerde görülen bir aşağılık kompleksinden muzdarip olduğunu söylerken yakaladığı bu kıyıdalık halinin suyu yüzüne çıkan arazlarından olabilir. Bunların üzerine Rus ülkesinin coğrafi-iklimsel koşulları ve toplumun farklı kesimleri arası çözülmeyen içsel ahlaki kutuplaşma, mevcut karşıtlıkları daha da yüksek boyutlu hale getirmiş. Tsvetayeva “ben sadece tezatlarla ilerleyebilirim“ derken Rusya’nın ona sunduğu – kendi sonunu da getirecek tehlikeli- yakıtın farkındaydı bence…
Bizi insan doğası diye bir şeyin var olduğuna; hepimizin milliyet ya da zaman ayrımının ötesinde ortaklaşabileceği korkuların, umutların var olabildiğine ikna etmesi – ya da en azından bu ortaklaşma ile ilgili sağlam edebi kanıtlar üretmesi – sayesinde Rus edebiyatı, en azından belli karakteristik örnekleriyle kendisini zamanın etkilerinden azade hale getirmeyi başarmış gibi gözüküyor. Kurulu, dayatılmış, hiç de doğal olmayan sınırları aşıp tüm insanlık adına – ve ya tüm insanlara- bir şeyler söyleyebilen yüksek bir sanat seviyesine ulaşıyor. Bu ay Kararsız Okur’a Rus edebiyatına girilebilecek kapılar seçip yerleştirdik. Bir büyük okyanusa uzanan güzel kumsallar kabilinden olmaları umuduyla…
Liste:
1. Vişne Bahçesi – Anton Pavloviç Çehov
o Çehov-esk hikaye: Durum/kesit öyküleri. Klasik şablona uymaz, betimlemeden uzaktır, okuyucu hayal gücüne alan bırakır. Fikir yerine duygu ve hayalleri önemser; gerilimden ve olaydan uzak durur. Sıradan, gündelik, yerel karakterler kullanır.
o "Konuşabileceğim kimse yok... Hep yalnızım, yalnız, hiç kimsem yok... Kimim ben, neden varım, belli değil..."
2. Pantolonlu Bulut - Vladimir Mayakovski
o Fütürizm akımına dahil
o Yeni kelimeler türetip bunları rastgele cümlelere serpiştirmesi ve biçimle oynadığı oyunlar edebiyatının karakteristik özellikleri
o "Ruhumda benim yok tek ağarmış tel,
ve ihtiyarca bir sevecenlik yok ruhumda!
Dünyayı sarsa sarsa sesimin kudretiyle,
yürüyorum yakışıklı yirmi iki yaşımda. "
3. Su Seviyesi - Joseph Brodsky
o Venedik üzerine bir deneme
o "Zira ayrılık, gözün diğer duyuların sahasına sürgün edilmesidir. "
o 1987 Nobel Edebiyat Ödülü
4. Palto - Nikolay Vasilyeviç Gogol
o "Hepimiz Gogol’un Palto’sundan (paltosundan) çıktık." – Fyodor Dostoyevski
o İnsanın her şeyden bezmesi modern bir hastalıktır.
5. Böcü – Tatyana Tolstaya
o Post-apokaliptik bir Ortaçağa dönüş hikayesi
o "Burada sana bir kasıt var, yerini haddini bilmen isteniyor. Neresi o yer; aşağıda, aşağının da aşağısında bir yer. Orada dur. Burnunu bile çıkarma."
6. Yaban Balı Özgürlük Kokar - Anna Ahmatova
o "Bugün, yapacak çok işim var;
Belleğimi sonuna dek öldürmeliyim,
Ruhun bir taş gibi olması gerek,
Yeniden yaşamak, bunu öğrenmem gerek."
o İlk kocası devlet tarafından öldürüldü, üçüncü kocası ve oğlu uzun süre hapsedildi.
o Hem Leningrad direnişinin hem Stalin döneminde sanatsal itirazın bayrak ismiydi. Kocalarının hapisten çıkmasını bekleyen Sovyet kadınları için bir marş da yazdı.
7. Zamanımızın Bir Kahramanı - Mihail Yuryeviç Lermontov
o "Bütün dünyayı sevmeye hazırdım; değerlendiren çıkmadı: Böylelikle de nefret etmeyi öğrendim..."
8. Anna Karenina - Lev Nikolayevich Tolstoy
o "Mutlu aileler birbirlerine benzerler. Her mutsuz aileninse kendine özgü bir mutsuzluğu vardır."
o Realist romanın zirvesi
9. İvan Denisoviç’in Bir Günü - Aleksander Soljenitsin
o "Sesini yükseltirsen başından belâ eksik olmazdı. Doğruydu, insan homurdanmadan katlanmalıydı. Dikelirsen kırılırdın."
10. Evler, Cinler, Perdeler - Lyudmila Petruşevskaya
o En temel insani düşünceler ve duygularla ilgilenir. İşleri karakteristik olarak gündelikle ilgilenir, içinde toplumsal duyarlılık barındırır, kasaba işleyişine eleştirel bakar, sefalet eksik olmaz ve delicedir...
o "Ölüm, ince bir deriye bürünmüş, merdivende oturuyordu. "
11. Durgun Don - Mihail Şolohov
o 20. Yüzyılın Savaş ve Barışı olarak nam salmış
o 1. Dünya Savaşı ve takip eden iç savaş dönemindeki Don Kazakları üzerine
12. Soneçka - Liyudmila Ulitskaya
o Klasik Rus edebiyatı gelenekleri ile post-modern yaklaşımları bir arada kullanan çağdaş yazar
13. Can – Andrey Platonov
o Hayata duyulan inancın dönüştürücü gücü ve "İnsan ne için yaşar?" sorusu üzerine
o "Yaşayamadık gitti. Her gün denedik, olmadı."
14. Puşkin Tepeleri - Sergey Donatoviç Dovlatov
o "Başkasının dilinde kişiliğimizin yüzde seksenini yitiriyoruz. Şaka yapma, dalga geçme yeteneğimizi kaybediyoruz."
15. Elveda Dostum Elveda - Sergei Yesenin
o "Hoşça kal dostum
El sıkışmadan, konuşmadan
Hüzünlenme ve eğme kaşlarını, mutsuz
Şu yaşamda yeni bir şey değil ki ölüm
Ama yaşamakta yeni sayılmaz kuşkusuz"
16. Rusya’dan Sonra - Marina Tsvetaeva
o "Düşüncemi hiç verir miyim Verir miyim külünü Anka'nın Geçici süslerin katranı uğruna?"
o Gümüş Çağı’nın yıldızlarından
17. Biz - Yevgeni İvanoviç Zamyatin
o George Orwell, Aldoux Huxley, Kurt Vonnegut, Ursula K. Le Guin gibi yazarlara ilham olan…
o "Yazılmış en iyi bilimkurgu kitabı. İyi, zeki ve güçlü bir kitap; duygusal açıdan sarsıcı ve teknik açıdan, bilimkurgunun metafor menzilini kullanma tarzıyla, o zamandan bu yana yazılmış birçok kitaptan çok daha ilerde." - Ursula K. Le Guin
18. Oza – Andrei Voznesensky
o "Voznesenski, şiirinde 'sözüm ona ilerleme'ye, çıkarcıların, duygusuzların, göğüslerinde bir yürek taşımayanların eline geçince baskı aracı haline dönüşen 'kahrolası makine'ye karşı sevginin ve özgür insan ruhunun savunusunu üzerine alır. İnsani değerlerin baş koruyucusu olarak şair çıkar karşımıza. Bu eğilim, en çok da Oza adlı uzun şiirde görülür." - Mehmet H. Doğan
19. Ufak Tefek Olaylar - Daniil Kharms
o Vvedensky ile beraber absürdist OBERIU hareketini kurdu
o Leningrad kuşatmasında açlıktan öldü. Yazıları elden ele dolaşarak günümüze kaldı.
o Bathos, hicve kayan üslubunun en önemli araçlarındandır.
o "İşten çıkan adam eve dönerken yolda bir dilim Polonya ekmeği almış olan bir başka adama rastlar. Bununla ilgili bütün anlatacaklarım bu kadar."
20. Karamazov Kardeşler – Fyodor Mihayloviç Dostoyevski
o "İnsan ağrıyan yerinden söz eder kuşkusuz. "
o Tanrı/Tanrı kavramı, özgür irade, ahlak ve törellik üzerine felsefi bir roman
21. Tipi - Vladimir Sorokin
o Sorokin, sosyalist gerçekçiliği küçük düşürmek üzere canlı deneysel ve çalışmaları ile tartışmalı bir figür.
o "Ne çok gereksiz şey var şu dünyada. Üretiyorlar onları, araçlara yükleyip kentlere, köylere taşıyorlar, getirdikleri şeyleri satın almaları için kandırıyorlar, zevksizliğe yönlendiriyorlar insanları... ve insanlar bu şeylerin bir işe yaramadıklarının, anlamsız olduklarının farkına varmadan satın alıyorlar, seviniyorlar..."
22. Oblomov – İvan Gonçarov
o Oblomov, gücü elinden kaymış aristokrasiyi temsil eder.
o “ Hasta da değilim... Bazen... bir hüzün çöküyor üstüme. ”
23. Usta ile Margarita – Mihail Nabokov
o Dünyaca ününü İngilizce yazdığı eserlerle yakaladı
o "Nabokov her zaman benim favori yazarlarımdan oldu, hala da onlardan biri. Çoğu ancak üç dört topla baş edebilirken, o havada 10 top tutabilen bir jonglör…" – Jeffrey Eugenides
24. Ana - Maksim Gorki
o Türkçeye 1908 yılında çevrilip Tanin gazetesinde tefrika edildi.
o Rus köylüleri ve işçilerinin ağır yaşam koşullarını ve 20. Yüzyıla girerken kaynayan Rusya kazanını betimler
o "Nasıl korkmam. Ömrüm korkarak geçti benim, ruhum korkuyla yoğruldu."
25. Mtsensk İlçesi’nin Lady Macbeth’i – Nikolay Leskov
o "İlk şarkı hep zor gelir."
26. Moskova-Petuşki – Venedikt Yerofeyev
o Moskova’da anıtı bulunun tek roman
o Post-modern Rus edebiyatının öncülerinden
o "Ne hırslar, ne kahramanlıklar, ne de tutkular kalsın ve genel bir cesaretsizlik egemen olsun. Önceden bana, yeryüzünde kahramanlığa hiçbir zaman yüz verilmemiş bir yer gösterilmiş olsaydı, ebediyen orada yaşamaya razı olurdum."
27. Yüzbaşının Kızı – Aleksandr Puşkin
o Belgesel gerçekçi tarihi roman
o Modern Rus edebiyatının kurucusu kabul edilir
o "Bir çılgınlıktan uzaklaşırcasına uzaklaştım kin duygusundan. "
28. İnsanlar ve Haller - Boris Pasternak
o "Çağdaş lirik şiir ve büyük Rus epik geleneği alanındaki önemli başarıları" sayesinde Nobel Edebiyat Ödülü kazandı
o "Tuhaftır aslında. Düelloyu eskimiş bir hesaplaşma olarak reddeden çağdaş insan, Puşkin’in düellosu ve ölümü hakkında devasa bir eser yazabilir."
29. Mavi Yağmurluk – Aleksandr Blok
o "Yalnızım. Hoş gördüm. Susuyorum"
o Rus sembolizmi
30. Babalar ve Oğullar - Ivan Sergeyeviç Turgenyev
o Hümanist, çoğulcu, devrime karşı adım adım reformları savunan tavrıyla Rus liberalizminin temsilcisi olarak görülür.
o "Biliyor musun, insanın kendi kendini saçlarından kavrayıp, topraktan söker gibi, çekip atması kimi zaman yararlı oluyor. "
31. İzmailova’nın Fethi – Mikhail Şişkin
Rus Edebiyatı Üzerine Eserler ve Biyografiler:
32. Rus Edebiyatı – Jean Bonamour
33. Rus Edebiyatı Dersleri – Vladimir Nabokov
o Nabokov’un Amerika’da verdiği Rus edebiyatı dersleri toplaması…
34. Rus Edebiyatı üzerine – Pyotr Kropotkin
35. Rus ve Dünya Edebiyatı Üzerine Notlar - Fyodor Mihayloviç Dostoyevski
36. Not Defteri – Anton Pavloviç Çehov
o Ülkemizin önemli Çehov uzmanlarından Hurman Nevruzova çevirisiyle
o Çehov’un hep ceketin cebinde bulundurduğu not defterlerinden bir derleme
37. Rus Şiirinin Gümüş Çağı – Kanşaubiy Miziev
o Rus şiirinin rönesansı: Blok, Brüsov, Mayakovskiy, Mandelştam, Hlebnikov, Yesenin, Ahmatova, Pasternak, Tsvetaeva ve diğerleri
38. Tolstoy – Rosmund Bartlett
39. Dostoyevski – Joseph Frank
40. Gogol – Henri Troyat
Kaynak: sabitfikir Ekim 2021, Kararsız Okur-idefix