Mağlup Kahire’de Aşk, Ahlak ve Vatanseverlik Sorgulamaları

Yağmurda Aşk - Necib Mahfuz (çev. Ayça Çınaroğlu)

Roman, 149 sayfa, Kırmızı Kedi Yayınları

“Bir kimsenin akıllı olduğu cevaplarından, bilge olduğu da sorularından anlaşılır.”

— Necib Mahfuz

Arap Edebiyatı’nı dünyaya açan, 1988 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Necib Mahfuz’un varoluşçu romanı Yağmurda Aşk; Altı Gün Savaşı’ndaki yenilginin gururunu kırdığı, kültürler ve nesiller arası farklılıkların ve arada kalmışlıkların kayganlaştırdığı Mısır’da çok sayıda karakteri birbirleriyle çarpıştırarak ahlak, vatanseverlik, aşk, kültürler ve insan doğası ile ilgili birçok soru soruyor.

“Hayat değerli ve onu sevmek en mantıklısı. Sana gelirsek, Mısır, sen de değerlisin, ama seni sevmek mantıklı değil! Uzayın derinliklerinde farklılıkların eriyip gittiği ve yıkıcı tutkuların silinip yok olduğu bir nokta olmalı”

Roman, küçük düşürücü mağlubiyete rağmen cephenin hala sıcaklığını koruduğu ancak zamanında insanların kalplerinde hissettiği söylemlerin artık klişeleşme riskiyle karşı karşıya kaldığı 1967 İsrail-Arap savaşının hemen ertesinin Kahire’sinde geçiyor; muhafazakârlığın kalın duvarlarının tutmaya çalıştığı batılı rüzgârların yeni neslin çatlaklarından sızdığı Kahire’de. İki sevgilinin, bu hengâmenin orta yerinde, naif buluşmasıyla başlayan hikâye, vakit kaybetmeden aile ve arkadaşlık bağları ve beklenmedik sıçramalarla genişleyerek daha realist bir tabana, daha hoyrat bir iklime kavuşuyor. Mevcut politik ve kültürel gerilimlerin sıkıştırdığı, savaş yorgunu toplum; yüzeysel bir vatanseverlik ve ahlak anlayışına sarıldıkça trajediler doğurmaya hazır bir ortamın kokusu yavaş yavaş baskınlaşıyor.

“Kahrolsunlar! Kenarda oturup, insanların acı çekmesini, ezilmesini, esir edilmesini seyrediyorlar, ama aşk ve sefayla karşılaşınca açgözlü aslanlara dönüşüyorlar.”

6 Gün Savaşı'nda İsrail Ordusu tarafından  esir alınmış bir grup Mısır askeri -1967

Kurduğu sahne ve seçtiği dönem, Nobel Ödülü’nü almak için bile Kahire’den ayrılmayan, akışta kırılmaların ustası sinsi Mahfuz’a şahane bir oyun alanı sunuyor. 150 sayfalık bir roman için oldukça fazla sayıda olan ama hiç biri havada kalmayan karakterlerini başlıyor birbirlerine vurmaya:  Meteliksizlikten bir anda ulusal bir film yıldızına dönen bir genç âşık; pornografiyle genç kadınları kandırıp sonra işi bir tür gizli alışverişe döken bir kart zampara; hayırdan anlamayan bir yanağında kurşun deliği olan bir lezbiyen;  nişanlısının kararlarını kendi başına almasını onursuzluk sayıp pavyona koşarak 4. Sınıf bir dansözle o gece evlenen doktor; flörtten uzaktan bakışmayı anlayanlarla, seksi yemek ve su kadar kolay bulanların oluşturduğu arkadaş grupları ve daha fazlası…

“Orta yaşlılar ne mutlu… Orta yaşlılara orta yaşlı oldukları için gıpta edildiği ülke ne kadar acınası!”

Karakterler sadece ilginç olsunlar ve birbirleriyle çarpıştırılınca yazara hikayesini sürdürmek için gereken dinamizmi sağlasınlar diye oluşturulmamış. Mahfuz’un her romanında olduğu gibi Yağmurda Aşk’ta da bir derdi, ‘sıkan bir ayakkabısı’ var ve karakterleri bu derdini masaya sermek ve tartışmak kullanıyor; her biri Mısır toplumunda farklı kesimleri sembolize ediyorlar. Bu sembolizmin romanda en çıplak şekilde ortaya çıktığı yer Mahfuz’un Kahire’deki Şeyh Kamer Sokağa diktiği İnşirah Kahvehanesi. Bu kahvehanede bazı günler gece yarısından sonra üç adam bir araya geliyor, bazen sessiz sessiz köşelerinde işlerine bakıyorlar, bazen etkileşime geçiyorlar. Bu üç adamdan ilki Abduh Bedran Emmi, kahvehanenin sahibi; ikincisi kahvehanede ayakkabı boyacılığı yapan Aşmavi;  üçüncüsü beyaz takım elbisesi, kendine güveni ve dolu çıkınıyla görüntü yönetmeni Hüsnü Hicavi. Eski kabadayı Aşmavi, bugün kifayetsiz ve kaba kuvvete dayanan çözümlerinin işlevini kaybettiği bir dönemde geleneksel Mısır kültürünün temsilcisi; Hüsnü Hicavi garsoniyeri, değerleri ve batıya özgü bireyselliği ve faydacılığıyla Mısır’a sinmiş haliyle batı kültürünü sembolize ederken Abduh Emmi ise bu iki kültürün arasında kalan ve yaşanan sosyal dönüşümle bocalayan ortalama Mısırlı.

“Hüsnü Hicavi, Aşmavi’yi aslında hiçbir ilişkisinin olmayacağı birisi ve – koşulsuz, korkusuz ve sonuçlarını hiç düşünmeden- savaşmaya yürekten hevesli kitlelerin tipik bir örneği olarak görüyordu. Kendi kendine düşündü: ‘Sonuçta ellerindeki tek şey bir masal ve saygınlıkları olduktan sonra korkacakları ne var ki?’ sonra yine düşündü: ‘Aslında acı çekenler gerçek vatanseverler.’”

“Hüsnü Hicavi: ‘İyi kalpli garson ( Abduh Emmi) bir masalda yaşıyor. Gerçekler onu ezip geçebilir. Ahlaki değerlerimiz bir yanılsama. Çıkar dışında hiçbir şeye dayanmıyor.’ ”

View fullsize

1956'dan kalma propoganda posterinde kolunda Mısır Kartal'ı bulunan bir adam adalet, demokrasi, seçimler ve ordunun beaberce sağlayacağı "parlak geleceğe"  yeni bir sayfa açıyor. Postere göre artık emperyalizm, feodalizm ve gelenekselcilik geçmişte kalıyor. Hmm...

Mısır’ın içinde bulunduğu politik ortamın, içinden geçtiği sosyal dönüşümün, iç ve dış gerginliklerin yarattığı ağır havanın Mısırlılarda “kaç ya da savaş” refleksini tetiklediği dönemin tüm karakteristikleri Mahfuz’un karakterlerine yansımış: Savaşmayı seçenlerin elinde vatanseverlik damarları ve kendilerini ait hissettikleri kültür kampına sıkı sıkıya sarılıp diğer kampı suçlamaktan fazlası yok. Kitapta aşk için sevişen tek karakter, feminist Mona- ki kendisi kaç ile savaş arasında çokça gidip geliyor – ve Aşmavi’nin yükselen milliyetçiliği ve batı etkisini suçlayan tavrı pek çok savaşma örneğinden ikisi.

Kaçmayı seçenler ise göç peşinde; bazıları Batı ülkelerine ilticaya uğraşırken, bu büyük yığınlar için bir çözüm değil. Mahfuz bu noktada Mısır’da evlilik yaşının kültür ayırmaksızın düşüşünü bir göç dalgası olarak görüyor: "Evlilik de bir çeşit iç göçtür. "

View fullsize

View fullsize

View fullsize

View fullsize

View fullsize

View fullsize

Dönemden filmleri afişleri. Üst sıra: Benim Vatanım Benim Aşkım (1960), Uykusuz (1958).  Yaşayanlar Arasında Bir Ölü (1960), Alt Sıra: Nil'de Boğuşma (1959), Benim Tek Aşkım (1961), Evimizde Biri Var (1961)

Bu karakterler aşk, çıkarlar, aile bağları, inançlar ve ahlak düzlemlerinde çarpışıyorlar ve gelenekler-modernizm çelişkisi her an çatışmalara uygun bir atmosfer sağladığı bir ortamda, her birinin diğerleriyle beraber dokunmuş hikayesi yavaş yavaş ortaya çıkıyor. Öfkeyle ve tasarlanmadan işlenen iki cinayet de, su giderleri gibi bireysel hikayeleri ve kahramanların kaderlerini kendine çekiyor.

“Mezarlar dolmaya devam edecek, hastaneler de. Ama bunlar bizi yemek yemekten, içmekten, evlenmekten alıkoyamayacak!”

Necib Mahfuz’un bu kadar çapraşık ilişkiden ve felsefi sorulardan bir yeni Kahire Üçlemesi çıkarabilecekken; tüm işi 130 sayfalık, her zaman beşinci viteste akan bir iskelete hapsetmesi beklenmedik bir tercih. Bu kadar yoğunlaştırmanın ve mermi formuna getirmenin ortaya çıkarabileceği olası sorunların hepsi Mahfuz’un ustalığıyla aşılmış. Roman, yoğunluğu ve hızıyla zamana yaymaya pek izin vermeyen bir doğaya sahip; bir ya da iki günde bitirilmeyi talep ediyor.

View fullsize

Necib Mahfuz  (1911-2006)

“(Mısır) Yüce bir dağ un ufak oldu ve harika bir rüya dağılıp gitti.”

Kimlere Daha Uygun:

·         Sürücü koltuğunu bir ustaya teslim edip, görece edilgen, sessiz sessiz camdan yol izlemeye razı olanlar

·         Sosyo-kültürel dönüşümler ve toplumsal evrimleri ilgi çekici bulanlar

·         Roman süründürmeyenler

Kimler Bir Kez Daha Düşünmeli:

·         Esas oğlan ve esas kadın olmadan yönünü bulamayanlar

·         Hollywood tipi siyah-beyaz karakterle rahat edenler

·         Müzelerde bir resme 15 dakikadan fazla bakmaktan, derinde vakit geçirmekten keyif alanlar.

·         Yüksek sürat az detay yerine düşük sürat çok detay taraftarları

·         Gönül ilişkisini deyince hemen kalp, çikolata ve oyuncak ayı arayanlar

·         Orientalistler

Yukarıdaki yazı VatanKitap Dergisi'nin Aralık 2015 sayısında yayımlanan yazımın genişletilmiş sürümüdür. Orijinal yazıya ulaşmak için buraya tıklayın.

Görsel Kaynakları: musicman.com, egyptianstreets.com, instagram.com/canceiz , tr.wikipedia.org

Kitaba ulaşmak için görsele ya da buraya tıklayınız.